Po wkroczeniu do Lwowa żołnierze niemieccy zastali w mieście około 160 tysięcy Żydów. Wiele osób pochodzenia żydowskiego przyjechało tu z Generalnego Gubernatorstwa. 1 września 1939 r. stan był mniejszy o mniej więcej 1/3. Gdy Niemcy opuszczali Lwów w 1944 r., było w nim już tylko około 700 Żydów – większość z nich przeżyła dzięki pomocy Polaków. Część została zatrudniona w firmach niemieckich.

Polkami niosącymi pomoc ludności żydowskiej we Lwowie były Jadwiga Zofia – żona mjra dra Kazimierza Szostakiewicza – i jej córka Janina. Latem 1942 r. Jadwiga przyjęła do mieszkania Zofię Marciniszyn. Krótko potem okazało się, że Zofia jest Żydówką i tak naprawdę nazywa się Kamila Kroch (z d. Mildwurm). Informacja ta niczego nie zmieniła w relacjach Jadwigi z Zofią. W swoim oświadczeniu Janina wspomina, że „[Jadwiga] powiedziała, że nie może brać na swoje sumienie śmierci człowieka i cokolwiek się stanie to będziemy razem”.

Jadwiga po nawiązaniu kontaktu z Władysławą Chomsową, działaczką Żegoty, przyjęła do siebie kolejną rodzinę żydowską. Była to około 38-letnia Maria Lustig z Brodów, która ukrywała się jako Maria Gawlicka z 12-letnim synem, przebieranym za dziewczynkę, Inkę Gawlicką.

Latem 1943 r. Kamila Kroch dowiedziała się, że ktoś wydał gestapo jej 14-letnią córkę Alicję. Dziewczynka ukrywała się w innej części miasta jako Janina Marciniszyn. Kobieta postanowiła dobrowolnie oddać się w ręce gestapowców – chciała w ten sposób odwrócić ich uwagę i uratować dziecko. Kiedy Janina Szostakiewicz, działaczka AK, odkryła zamiary Kamili, sama udała się pod wskazany adres. Alicja w swoim powojennym oświadczeniu tak opisuje całą sytuację: „Na początku okupacji hitlerowskiej mieszkałam u p. Jadwigi /nazwiska nie pamiętam/ przy ul. Kadeckiej. Pewnego dnia przyszło dwóch panów ubranych po cywilnemu, wzięli moją metrykę chrztu, egzaminowali z katechizmu, potem poszli, celem sprawdzenia autentyczności danych w parafii, zapowiadając swój powrót. Jednak wcześniej przyszła po mnie młoda panienka i powiedziała: »Choć ze mną, zaprowadzę Cię, gdzie potrzeba«. Na ulicy spytałam: »Nie zaprowadzi mnie Pani na gestapo?« ‒ »Nie bój się, jestem od twojej Mamy« ‒ brzmiała odpowiedź. To właśnie była Janka, która od tej pory utrzymywała ze mną stały kontakt i po kolejnych składanych na mnie donosach przeprowadzała mnie w inne, chwilowo bezpieczne schronienie”. Janina była łączniczką Jadwigi, a ta współpracowała z Żegotą. Dostarczała do wskazanych punktów dokumenty aryjskie dla ukrywających się Żydów, produkty żywnościowe oraz inne rzeczy.

W maju 1944 r. do mieszkania Jadwigi zapukało gestapo. Poszukiwali rodziny żydowskiej, która przez jakiś czas ukrywała się u Szostakiewiczów. Jadwiga została bardzo ciężko pobita, ale nie zdradziła miejsca pobytu kobiet i nie wydała dwóch żydowskich rodzin przybywających w jej mieszkaniu.

Rodziny Krochów, Lustigów oraz Szostakiewiczów przeżyły ciężki okres okupacji niemieckiej i doczekały wyzwolenia Lwowa w 1944 r. Maria Lustig wraz z synem wyjechała do Izreala. Kamila Kroch i jej córka zostały przy okupacyjnym nazwisku „Marciniszyn”. Osiadły w Krakowie i po zakończeniu wojny utrzymywały kontakt z rodziną Szostakiewiczów. Kamila w powojennym liście pisała z wdzięcznością: „Janeczko, kochana moja, strasznie często o Tobie, moja droga, myślę i pamiętam zawsze jak wiele dla mnie zrobiłaś. Zawsze jesteś mi droga, mam dla Ciebie ten sam sentyment co dawniej. W mojej pamięci jesteś ciągle tą małą, ładną dziewczynką z zadartym noskiem, o wielkim, zdolnym do ofiar i do poświęcenia złotym sercu. Często opowiadam znajomym o Tobie, jak byłaś inna niż wszystkie panienki w twoim wieku, jak od nich odbijałaś swoją osobą. Jaka byłaś zawsze dla mnie, tego nigdy, póki żyć będę, nie zapomnę”.

5 sierpnia 1992 r. Instytut Yad Vashem uznał Jadwigę Szostakiewicz i jej córkę Janinę za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata.

Bibliografia:

  1. FLV, List od Zofii i Marii Szostakiewicz (list od Kamili Marciniszyn).
  2. FLV, List od Zofii i Marii Szostakiewicz (oświadczenie Janiny Kaźmierczak z 01.08.1990 r.).
  3. FLV, List od Zofii i Marii Szostakiewicz (relacja Janiny Szostakiewicz dot. Jadwigi Szostakiewicz z 1990 r.).
  4. FLV, List od Zofii i Marii Szostakiewicz (relacja Janiny Szostakiewicz z 1990 r).
  5. J. Zieliński, Zagłada Żydów lwowskich podczas hitlerowskiej okupacji Lwowa (1941-1944), [strona internetowa:] http://www.www.lwow.home.pl/semper/zaglada.html, dostęp: 22.06.2017 r.