PRZEJDŹ DO TREŚCI, PRZEJDŻ DO MENU

KAPLICA PAMIĘCI

Jesteś tu:

Jak powstała Kaplica

Kaplica Pamięci jest pomnikiem stworzonym, aby oddać cześć Polakom, którzy z narażeniem życia, także swojej rodziny, ratowali Żydów w czasie II wojny światowej. Dlatego na ścianach Kaplicy zostały wyryte nazwiska 1174 osób, które straciły życie pomagając ludności żydowskiej w czasie okupacji hitlerowskiej.

Kaplica mieści się w Sanktuarium pw. Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu.

Inicjatorem oraz patronem całego projektu jest Ojciec Tadeusz Rydzyk CSsR – Założyciel i Dyrektor Radia Maryja.

Gromadzenie świadectw

Już w 1998 roku Ojciec Tadeusz Rydzyk CSsR wystąpił z pierwszym apelem na antenie Radia Maryja o zgłaszanie przypadków pomocy niesionej Żydom przez Polaków. Zebrane wtedy liczne relacje zostały opublikowane w dwóch tomach zatytułowanych „Godni Synowie naszej ojczyzny: świadectwa nadesłane na apel Radia Maryja”.

Inicjatywa doczekała się kontynuacji w 2013 roku, kiedy ponowiono apel oraz rozpoczęto gromadzenie świadectw przesyłanych drogą listowną i zgłaszanych telefonicznie. Zbierano informacje pochodzące od świadków wydarzeń oraz uczestników, bądź krewnych tych osób (rozmowy były prowadzone na podstawie przygotowanego przez socjologów kwestionariusza), a także poszukiwano informacji w innych źródłach, w tym publikacjach książkowych i materiałach dostępnych w Internecie czy archiwach instytutów badawczych.

Wirtualny spacer po Kaplicy Pamięci

Wirtualny model Kaplicy Pamięci pozwala swobodnie poruszać się po jej wnętrzu i obejrzeć obiekt z każdej perspektywy. Posiadając okulary VR (wirtualnej rzeczywistości) można zwiedzać obiekt w rzeczywistości rozszerzonej. Jest to jednak wyłącznie internetowa wizualizacja, przygotowana w oparciu o zbiór fotografii obiektu – do jej powstania nie została wykorzystana żadna dokumentacja techniczna czy budowlana. Dlatego zachęcamy do odwiedzenia Kaplicy Pamięci w rzeczywistości!

 

Historia: Prześladowanie ludności żydowskiej w czasie wojny

Niemcy już w 1939 roku, tj. na początku okupacji ziem polskich, rozpoczęli prześladowania ludności żydowskiej. Od listopada 1939 roku pojawił się nakaz noszenia opaski z niebieską gwiazdą Dawida dla wszystkich Żydów powyżej 10 roku życia. Konfiskowano majątki, tworzono getta (założono ich ponad 400), wywożono ludność do obozów pracy oraz obozów zagłady. W 1941 roku zapadła decyzja o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, co łączyło się z masową eksterminacją tej społeczności. Rząd polski na uchodźctwie a także struktury polskiego państwa podziemnego podjęły intensywne działania nakierowane na ratowanie zagrożonej ludności żydowskiej.

W lutym 1942 roku w ramach Związku Walki Zbrojnej a później Armii Krajowej utworzono komórkę odpowiedzialną za pomoc Żydom.

4 grudnia 1942 została powołana Rada Pomocy Żydom. O formach zaangażowania tej instytucji mówią powstałe przy niej referaty: mieszkaniowy, terenowy, dziecięcy i lekarski. Znamienne było zaangażowanie tutaj środowisk katolicko-narodowych (warto podać przykład Zofii Kossak-Szczuckiej) oraz innych warto wymienić działalność Ireny Sendlerowej, która uratowała około 2500 dzieci żydowskich.

Oprócz pomocy instytucjonalnej Polacy udzielali pomocy Żydom indywidualnie.

Bardzo duży udział w tym dziele miały polskie zakony oraz polscy księża. Szacuje się, że dzięki takiej pomocy udało się uratować ok. 100 tysięcy polskich Żydów. Na mocy rozporządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 15 października 1941 roku groziła kara śmierci dla osób udzielających bezpośredniego wsparcia Żydom, ich rodzinom a nawet sąsiadom.

Rozporządzenie owo miało następującą treść: „Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczoną im dzielnicę, podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim Żydom świadomie dają kryjówkę. Podżegacze i pomocnicy podlegają tej samej karze jak sprawca, czyn usiłowany karany będzie jak dokonany”. Zatem przenocowanie, żywienie, a nawet podwiezienie Żyda-uciekiniera z getta groziło śmiercią.

Najbardziej znanym przykładem polskich bohaterów, którzy zginęli z rąk okupanta za pomoc Żydom jest rodzina Ulmów ze wsi Markowa koło Łańcuta, którzy przechowywali u siebie ośmioro Żydów: pięciu mężczyzn i trzy kobiety. 24 marca 1944 roku żandarmi z Łańcuta zamordowali Józefa Ulmę, jego żonę Wiktorię będącą wówczas w zaawansowanej ciąży, a także szóstkę dzieci (najstarsze miało 8 lat), najmłodsze półtora roku. Zabito też ośmioro ukrywających się Żydów. W 2003 roku rozpoczął się w diecezji przemyskiej proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów.

Rodzina Ulmów nie była w swej postawie osamotniona. Tylko we wsi Markowa inni chłopi uratowali życie siedemnastu osobom żydowskiego pochodzenia. Tysiące polskich wsi i miast posiada takich bezimiennych bohaterów. W Polsce nie przeprowadzono do tej pory kompleksowych badań nad dziejami Polaków ratujących Żydów podczas okupacji. Można powiedzieć, że jest to zadanie niezwykłej wagi tak ze względu na zwykłą sprawiedliwość (oddanie czci tysiącom polskich bohaterów), jak i ze względów ogólnonarodowych. Wiele kłamliwych oskarżeń pod adresem narodu polskiego rzekomo współwinnego tragedii holocaustu można obalić pokazując fakty. Najwyższym odznaczeniem państwowym nadawanym za pomoc Żydom w czasie okupacji jest medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata nadawany przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem (Jad Waszem). Spośród ponad 26 tysięcy uhonorowanych, dwadzieścia pięć procent stanowią Polacy (ponad 6,5 tysiąca osób).

W 2006 roku Instytut Pamięci Narodowej podjął się realizacji projektu „Polacy ratujący Żydów”. W czasach najnowszych środowisko Radia Maryja wykonało ogromny wysiłek, aby pokazać światu nieznanych dotąd polskich bohaterów, którzy nie zawahali się zaryzykować życia, by w imię miłości bliźniego ratować tysiące zagrożonych śmiercią Żydów. Tak powstała niniejsza Kaplica Pamięci, dzieło niezwykłe tak od strony poznawczej, jak i artystycznej. Zaangażowało się w ten projekt tysiące polskich obywateli, zgromadzono ogromny materiał dokumentacyjny. Zbudowano kaplicę stanowiącą wspaniałe upamiętnienie tysięcy bohaterów.

Opracowanie: dr hab. Mieczysław Ryba, prof. KUL wykładowca AKSiM

Bibliografia:

  • Chodakiewicz M. J., Muszyński W. J., (red.) Złote serca czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, Warszawa 2011.
  • Datner S., Los Sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968.
  • Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej, oprac. A. Mieszkowska, Warszawa 2004.
    Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
  • Prekerowa T., Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945, Warszawa 1982.
    Szpytma Mateusz, Sprawiedliwi i ich świat, Warszawa – Kraków 2007.

Zgłaszanie świadectw

Nasz zespół nadal pracuje nad rozbudową archiwum wiedzy o Polakach ratujących Żydów w czasie II wojny światowej. Zachęcamy zatem do zgłaszania kolejnych informacji i prosimy o kontakt: telefoniczny 22 535 64 77, mailowy [email protected] lub listowny ul. Starotoruńska 87-100 Toruń

Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej. Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

OPOWIEDZ SWOJĄ HISTORIĘ

KONTAKT
Instytut Pamięć i Tożsamość im. Jana Pawła II

Zadanie publiczne współfinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach konkursu Dyplomacja Publiczna 2017 – komponent „Współpraca w dziedzinie dyplomacji publicznej 2017.”

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

MSZ RP logo