Witold Mączak (ur. 6 lutego 1925 r.) mieszkał w Oleszycach (powiat lubaczowski). Kiedy nastała okupacja niemiecka, a Żydzi musieli się ukrywać przed niechybną śmiercią, Witold podjął i rozwinął działalność, która miała na celu ratować ich życie. Zaangażował do pomocy Tadeusza i Zbigniewa Gargasów, Leona Kamińskiego, Jana Prędkiewicza oraz Kazimierza Grzędę. „[…] mój teść, przedwojenny, bardzo kontaktowy, o szerokich znajomościach kupiec – rodowity jarosławianin, znany był rodzinie Mączaków z Oleszyc jako bardzo przedsiębiorczy, ale przy tym skromny, dyskretny, o wysokich walorach moralnych człowiek”. Witold Mączak uratował życie około 20 osób pochodzenia żydowskiego.

„Wiosną 1942 r. przyszedł do niego [Witolda Mączaka – dop. red.] Ukrainiec Koziej, u którego w ogrodzie, w kopcu na ziemniaki, ukrywały się dwie Żydówki: Sala Katz i Cyla Grynwald. Ponieważ Koziej nie mógł ich dłużej ukrywać, poprosił Mączaka o pomoc. Polak zabrał obie kobiety do domu rodziców”. Zbigniew i Kazimierz Grzędowie z Jarosławia pomogli Witoldowi załatwić dla kobiet fałszywe dokumenty. W ten sposób obie trafiły na roboty do Niemiec, gdzie skierował je jarosławski Arbeitsamt.

Tadeusz miał duży talent do wiarygodnego podrabiania dokumentów. Czyste blankiety dostarczał mu prawdopodobnie Zbigniew. „Wkrótce w domu Mączaka pojawiła się kolejna Żydówka, Machla Wertman vel Blejberg. Kobieta uciekła z transportu do obozu zagłady w Bełżcu”5. Ona również otrzymała fałszywe dokumenty.

Z biegiem dni domy Gargasów, Kamińskich, Grzędów, Prędkiewiczów i Mączaków stały się przystankiem na drodze ucieczki Żydów z lubaczowskiego getta. Po wyrobieniu fałszywych dokumentów uciekinierzy trafiali na ogół na roboty do Niemiec. Jan Prędkiewicz odpowiadał za możliwość odłączenia się od transportu na roboty. „Transporty nasze nie zawsze mogły być zsynchronizowane z transportem odchodzącym z Arbeitsamtu w Jarosławiu do Niemiec. – wspominał Mączak – dlatego niektóre Żydówki przetrzymywaliśmy w Jarosławiu po kilka dni u Zbigniewa i Tadeusza Gargasów, Tadeusza Grzędy [chodzi o Kazimierza – przyp. red.] i rodziny Kamińskich”.

Witold Mączak został odznaczony przez Instytut Yad Vashem zaszczytnym tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Bibliografia:

  1. E. Rączy, I. Witowicz, Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008.
  2. FLV, List od Krystyny Grzędy, Jarosław, 29.01.2014 r.