Jakub Fedorowicz i Stanisław Trojanowski byli przyrodnimi braćmi. Prowadzili wspólne gospodarstwo we wsi Kawęczyn B (obecnie Nowy Kawęczyn, powiat Skierniewice). Zginęli wiosną 1944 r. za ukrywanie czworga Żydów, wśród których byli: Abraham Rosenberg z synem, pewien krawiec z Rawy Mazowieckiej (około 25 lat) i jego przyjaciółka (18 lat)**. Wymienionym osobom pomagali również Józef Grębski i Stanisław Kowalczyk, ówczesny sołtys Nowego Kawęczyna. Sołtys dostarczał im jedzenie i jako pierwszy został wezwany przez gestapo do identyfikacji ciał.

Jeden ze świadków zdarzenia, Władysław Domaradzki (ur. 24 marca 1897 r.), mieszkał w oddalonym o kilka kilometrów Raduczu. Jechał wozem brata na pole, kiedy zauważył, że z zabudowań Fedorowicza wybiegło dwoje ludzi, a za nimi w pościg rzucił się jeden z Niemców. Drugi w tym czasie znajdował się w okolicy domu Jakuba i strzelał do mężczyzny, który klęczał przed nim ze złożonymi rękoma (prawdopodobnie prosił go o litość). Funkcjonariusz pobiegł w stronę lasu za dwójką, która uciekała. Władysław Domaradzki widział jedynie początek egzekucji, w której zginęło sześć osób.

Kiedy do okna sołtysa zapukało dwóch funkcjonariuszy gestapo uzbrojonych w karabiny maszynowe, najpierw zadano mu pytanie, czy wie coś na temat ukrywania Żydów we wsi. Wyparł się i zarzekał, że to niemożliwe, by w Kawęczynie B byli jacyś Żydzi. Niemcy zabrali go ze sobą w kierunku lasu. Nakazano mu podać imiona i nazwiska zamordowanych, którzy przed nim leżeli. Sołtys po raz kolejny zaprzeczył, jakoby znał zabitych.

Stanisław Kowalczyk wiedział, ze pierwszym z leżących jest Jakub Fedorowicz, a tuż obok niego znajduje się ciało Stanisława Trojanowskiego. Blisko nich leżał Abraham z synem. Wszyscy mieli ślady po strzałach w głowę. Niemcy poprowadzili sołtysa 300 m dalej, tj. w miejsce, gdzie pod samym lasem leżały ciała krawca i jego przyjaciółki. Kazali sołtysowi zakopać zwłoki.

Bibliografia:

  1. IPN BU 392/1911.
  2. IPN BU 392/2030.
  3. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981.
  4. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014.
  5. A. Poray, Those Who Risked Their Lives, Chicago, Illinois 2007.
  6. Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997.
  7. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971.
  8. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988.

Uwagi:

* Także: Federowicz – zob. A. Poray, Those Who Risked Their Lives, Illinois 2007 s. 25; Trojan – zob. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 194.

** W. Bielawski (Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981 s. 24) i IPN BU 392/2030 podają, że pomagano Abramowi Rosenbergowi, jego synowi i czworgu innym Żydom; niektórzy z nich przeżyli.