Franciszek i Tekla Zalwowscy mieszkali z czterema synami (Józefem, Michałem, Stanisławem i Władysławem) w Zbarażu. Zajmowali się pracą na roli.

W sierpniu 1942 r. w Zbarażu rozpoczęły się deportacje ludności żydowskiej do obozu w Bełżcu, a w grudniu utworzono getto. Ostateczna likwidacja getta nastąpiła 8 czerwca 1943 r. 19 czerwca 1943 r. żołnierze niemieccy pochwycili w okolicznych lasach około 150 zbiegów, których rozstrzelali. Z całej przedwojennej populacji Żydów zbaraskich uratowało się tylko około 70 osób. Wśród ocalałych znaleźli się Michał Zamojre i Izaak Kornberg.

Mężczyźni po ucieczce z obozu w Tarnopolu udali się do gospodarstwa Zalwowskich. Michał znał się z Franciszkiem z lat przedwojennych i wiedział, że ten nie odmówi im pomocy. Franciszek ukrył zbiegów w stajni, za drugą ścianą. Na wypadek ucieczki przygotował zapasowe, podziemne wyjście na zewnątrz zabudowań.

Jakiś czas później Stanisław Zalwowski przyprowadził do domu Mendla Altschera, jego żonę Reginę i sześciomiesięczną córeczkę Halinkę. Rodzinę ukryto w stajni, ale z obawy, że płacz dziecka zdradzi miejsce kryjówki, postanowiono zanieść dziewczynkę do sióstr zakonnych w Zbarażu. Stanisław i Michał oddali dziewczynkę do ochronki zakonnic, zaznaczając, że dziecko po prostu znaleźli.

Miej więcej w tym samym czasie Tekla Zalwowska znalazła w pobliskim lesie dwie dziewczynki w wieku 8-10 lat. Były to Rozalia i Ludmiła Sonnenschein. Ich matka zginęła podczas akcji, a dziewczynkom i ich bratu Szmuelowi udało się zbiec do lasu. Chłopiec został złapany i zamordowany przez bandę ukraińskich nacjonalistów. Rozalią i Ludmiłą zaopiekowała się siostra Franciszka, Maria Kozak. Kobieta ukryła dziewczynki we własnym domu.

W akcje ratowania ludności żydowskiej była zaangażowana cała rodzina. Zalwowskich. Pomoc ta trwała przez 9 miesięcy, tj aż do wejścia wojsk. Michał Zamojre w jednym z wielu powojennych listów do Franciszka pisał: „Ponieważ ty jesteś dla mnie droższy czym drugi brat. Twój list mnie daje władzę do życia czuję że nie jestem już sam. Tylko proszę Boga o twoje zdrowie i całej twojej rodziny”. 17 lipca 1977 r. Instytut Yad Vashem nadał Franciszkowi, Tekli, oraz ich synom tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Bibliografia:

  1. M. Grynberg, Księga Sprawiedliwych, Warszawa 1993.
  2. I. Gutman, Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, [w:] Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, cz. I, red. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009.
  3. [Portal Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN – Wirtualny Sztetl:] http://www.sztetl.org.pl/pl/article/zbaraz/5,historia/?action=view&page=1,
    dostęp: 10.04.2017 r.
  4. FLV, List od Michała Zamojre, Izrael, kwiecień 1967 r.
  5. FLV, Nagranie audio, sygn. 811_0780 D, relacja Heleny Nycz z 30.01.2014 r.