Węgliska to polska wieś położona niedaleko Rakszawy w województwie podkarpackim (powiat łańcucki). Okupacja niemiecka przesądziła o losie Żydów, którzy szukali schronienia u ludności polskiej. Jedną z bezpiecznych kryjówek był w tym czasie dom rodziny Baranów.
W 1942 r. Helena wyszła za mąż za Franciszka Barana i przeprowadziła się do jego domu, gdzie mieszkała już matka małżonka, Maria, oraz jej siostra Anna Guz. Wtedy Helena dowiedziała się o zakonspirowanej kryjówce żydowskiej rodziny Grunfeldów. Gold i Jankiel Grunfeldowie, Herszel Reich i ich matka pochodzili z Kątów Trzebuskich, gdzie prowadzili gospodarstwo i trudnili się handlem. Baranowie znali się z Żydami jeszcze przed wojną. Franciszek wiele razy podwoził ich z towarami do Jarosławia.
Żydzi ukrywali się w oborze. Helena często ich tam widywała, kiedy doiła krowy. „Nocą wychodzili na podwórze. Posiłki były przygotowywane dla większej liczby osób, przy czym gotowaniem zajmowała się pani Helena, a jedzenie Żydom zanosiła zawsze sama teściowa. Nie robiła różnicy: otrzymywali wszystko to, co spożywała przechowująca ich rodzina, zarówno w dni powszednie, jak i w święta. Nie jadali jedynie wieprzowiny”. Ukrywanie trzech dorosłych osób wymagało nie tylko pomysłowości, ale również ogromnej odwagi i czujności. Kiedy do sąsiadów Baranów – rodziny Cisków – przyjechało po ich wnuka gestapo, wszyscy obawiali się, że mogą być następni. „Zawsze zachodziła ewentualność dekonspiracji. Ta obawa towarzyszyła rodzinie cały czas. Niektórzy sąsiedzi prawdopodobnie domyślali się prawdy, lecz lojalnie milczeli”.
Wiosną 1944 r. rodzina żydowska opuściła gospodarstwo Baranów i udała się do lasu między Węgliskami a Zalesiem. Las należał do hrabiego Potockiego. Częste zmiany kryjówki pozwoliły im przetrwać okupację niemiecką. Przestali się ukrywać po wyzwoleniu terenów
w lipcu 1944 r.
Żydzi wyjechali do USA i zamieszkali w Buffalo. Rodzina otworzyła restaurację. Grunfeldowie rozpoczęli nowe życie.

Bibliografia:

  1. Cz. Kołodziej, Ze wspomnień, „Rakszawskie Aktualności” 2004, nr 89.