Emilia Dembska (z d. Cywicka) była wdową po urzędniku skarbowym. Mieszkała w domu parterowym w Kołomyi. To tu znalazło schronienie 11 Żydów.

Przed wojną Emilia przyjaźniła się z Żydami. Wśród nich byli bracia, dentyści z  rodziny Gottfrydów. Już jesienią 1941 r., jeszcze przed powstaniem getta, Emilia zaczęła ukrywać Żydów w kuchni pod podłogą. Kryjówka została przykryta dywanami. Ukrywającymi się byli m.in. członkowie rodziny Gottfrydów – żony wspomnianych dwóch braci oraz trzyosobowa rodzina Karpelów**. Pan Karpel był z zawodu adwokatem. Jeszcze przed wojną przeszedł na katolicyzm. Emilia ze swoją głuchoniemą gosposią Marysią przywoziła dla nich dorożką żywność ze Stanisławowa. Tym, którzy interesowali się jej działalnością, tłumaczyła, że gości u siebie urzędników skarbowych.

Trzy tygodnie przed wkroczeniem wojsk sowieckich w 1944 r. dom Emilii został przeszukany przez gestapo. Niemcy zabrali kosztowności. Rzekomo miała być to łapówka za to, że widzieli ukrywających się Żydów. Ostatecznie jednak Emilia oraz jej gosposia Marysia zostały aresztowane. Z kryjówki wyprowadzono także wszystkich Żydów. Rodzinie Karpelów udało się uciec.

Niemcy zabrali Emilię, jej gosposię i ośmioro Żydów na pobliski cmentarz żydowski. Żydom kazano wykopać doły. Następnie Niemcy wszystkich rozstrzelali. Po wojnie ciało Emilii zostało ekshumowane i pochowane na cmentarzu katolickim.

Karpelowie po ucieczce z domu Emilii Dembskiej ukrywali się jeszcze u Rutowiczów, choć dzieci tej rodziny w zeznaniach zaprzeczają, jakoby w czasie okupacji ich rodzice przyjęli Żydów. Po wojnie Karpelowie zamieszkali w Katowicach, gdzie ich syn Rudolf od października 1950 r. pracował w Prokuraturze Wojewódzkiej. W Katowicach widziano również jednego z braci Gottfrydów. Pracował jako dentysta.

 

Bibliografia:

  1. IPN BU 392/1633.
  2. IPN BU 392/2029.
  3. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981.
  4. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014.
  5. Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997.
  6. Those Who Risked Their Lives, red. A. Poray, Chicago 2007.
  7. Wroński, M. Zwolak, Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971.
  8. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988.

 

uwagi:

* Debska – zob. Those Who Risked Their Lives, red. A. Poray, Chicago 2007, s. 24; Demska – por. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 183; Dębska –  Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997, s. 63 i W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 22.

** Karpel – zob.: J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 183; Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997, s. 63 i Those Who Risked Their Lives, red. A. Poray, Chicago 2007, s. 24; Korpel – zob. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 22.