Pamięć i Tożsamość

W centrum wojennych zmagań, przy ulicy Żurawiej 15 w Warszawie, na piątym piętrze, mieszkała rodzina Boruniów, małżeństwo Maria i Stefan oraz trójka ich dorastających dzieci, Janina, Eugeniusz i Aleksander. W 1943 roku, po zlikwidowaniu getta warszawskiego, Olek przyprowadził do domu Alusię, żydowską przyjaciółkę. Po kilku dniach zaprosił do do...

Leonard i Teodozja Kluzińscy mieli trzy córki, które aktywnie pomagały ludności żydowskiej. Janina Żelechowska z d. Kluzińska (ur. 8 marca 1911 r.), Anna Rycerz, z d. Kluzińska (ur. 18 sierpnia 1905 r.) oraz Jadwiga Śledź, z d. Kluzińska (ur. 11 lipca 1914 r.) były żołnierkami Armii Krajowej i członkiniami Rady Pomocy Żydom „Żegota.” Kobiety ...

– Słuchaj uważnie – mówił ściszonym głosem Edmund – pójdziesz teraz na Wileńską 15. Mój ojciec wie, że przyjdziesz. Zostaniesz tam z innymi do czasu, kiedy znajdziemy wam jakieś bezpieczne lokum, jasne? – Tak, Wileńska 15. Będę ostrożny – zapewnił mężczyzna, który dopiero co zbiegł z warszawskiego getta. – Papiery masz dobrze schowane? – upew...

– Nina, słuchaj, mam sprawę – zaczął Stanisław Likiernik ps. Stach. – Trzeba znaleźć kryjówkę dla mojej kuzynki Bronki Muttermilch. Da radę? – zapytał. – No jak kuzynka, to co ma nie dać rady? – odparła, a w głowie już układała plan, jak zdobyć dla niej papiery. Właściwie potrzebowała dwóch kompletów, bo w swoim mieszkaniu na warszawskim Żolibo...

Rozalia i Antonina nie mogły powstrzymać łez wzruszenia. Padły sobie w ramiona i długo jeszcze trwały w serdecznym uścisku. Gdy emocje nieco opadły, Polka wyjęła jakieś papiery i położyła je na stół. – To twoje dokumenty, Róziu. Odtąd będziesz się nazywać Róża Bogusławska. Róża Bogusławska – powtórzyła. – Nazwisko „Pasierman” wymaż z pamięci, d...

– Aniu, musimy ratować Kalmana. Jest w Tarnowie, uciekł z transportu do Bełżca – z przejęciem w głosie informował o sytuacji przyjaciela Władysław Jezierski. – Trójce Karpów pomagamy, to i Kalmanowi damy chyba radę pomóc – nieśmiało podjęła żona. – Muszę wyrobić mu papiery, a potem go tu przywieźć – układał sobie w głowie Władysław. – I to ...

„Przecież nikt przy zdrowych zmysłach nie pomyśli nawet, żeby zarządca mieszkań, z których eksmitowano Żydów, w przynależnym mu lokalu ukrywał Żydów i żeby jeszcze pomagał tym, których z tych mieszkań wyrzucono. No nie…” – bił się z myślami Antoni, zarządca mieszkań po eksmitowanych lokatorach o żydowskich korzeniach. Znał niemiecki, cieszył si...

Dni Heleny Jabłkowskiej, działaczki PPS, i Janiny Kowalik, nauczycielki z warszawskiego Żoliborza, były niezwykle intensywne – zawsze w napięciu, zawsze w pośpiechu, z oczami dookoła głowy i uchem rejestrującym każdy najdrobniejszy szmer. W warszawskim środowisku zaangażowanych w ratowanie Żydów siostry Helena i Janina były świetnie znane. Dzię...

Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Na początku 1943 r. do mieszkania Anny przyszła jej pracodawczyni. Helena Sokolska uciekła z córką z getta w Białymstoku i przyszyła z nią do Warszawy. Anna przyjęła obie Żydówki w swoim mieszkaniu. W listopadzie tego ...

Tadeusz Dobrowolski mieszkał z żoną Haliną i jej siostrą Janiną u teściowej, Janiny Klein. Janina, siostra Haliny, pracowała przed wojną w sklepie jubilerskim w Warszawie, gdzie poznała przedstawiciela szwajcarskiej firmy zegarmistrzowskiej, Seweryna Ehrlicha. W 1942 r. Seweryn Ehrlich zwrócił się do Janiny Klein z pytaniem, czy nie zna ona o...

– Mamo, tato, to jest Bronia, o której wam mówiłam – przedstawiła dziewczynkę Jadwiga. – Broniu kochana – kobieta zwróciła się do dziewczynki – to są moi rodzice. Będzie ci u nich dobrze, mnie też przez lata tak było – uśmiechnęła się filuternie. – Polubisz Pionki, zobaczysz, pięknie tu jest – rozmarzyła się Jadwiga, wspominając lata dziecięce,...

Józef Dąbrowski mieszkał w Warszawie. Wraz z kilkoma osobami tworzył grupę, która pomagała zamkniętym w getcie Żydom. Do tej grupy, poza Józefem, należeli: Janina Kornatak, Jan Chrzanowski, Jan Gadomski, Edmund i Janina Lisiccy oraz inne osoby nieznane z imienia i nazwiska. Osoby te działały w zorganizowany sposób: najpierw zbierały pieniądze, ...

Janina Wacław z domu Furmanek podczas II wojny światowej mieszkała z rodzicami Feliksem i Stanisławą oraz rodzeństwem Mirosławą i Jerzym przy ul. Przybyszewskiej na warszawskich Bielanach. Pani Janina w swojej historii wspomina ciężkie czasy, kiedy to jej rodzina i sąsiedzi pomagali Żydom z warszawskiego getta.

Na przedramieniu miała wytatuowany numer 55793. Po niemal półrocznej gehennie przeżytej w Auschwitz-Birkenau 20 grudnia 1943 r. zmarła wycieńczona tyfusem. Była Polką, nie Żydówką. Nie tylko Żydzi bowiem ginęli w niemieckim obozie koncentracyjnym zorganizowanym przez Niemców na przedmieściach Oświęcimia – na skrzyżowaniu dróg Europy. Zofia do...

– Więcej żydowskich kreatur nie uratujesz – wymamrotał hitlerowski żandarm i wypchnął Polkę z mieszkania. Czekała ją teraz droga do Ravensbrück. Jadąc tam, myślała o wszystkich tych, którzy w czasie wojny znaleźli u niej pomoc i schronienie. „Co u nich? Czy żyją? Jak im się wiedzie?” – myśli plątały jej się w głowie. Przypomniała jej się Maria ...

Warszawska ulica Rybaki to dzisiaj miejsce dość ekskluzywne, spacerowe, wiosną i latem zalane zielenią, jesienią zaś ozłocone szeleszczącymi liśćmi. Przed wojną było tu jednak zupełnie inaczej. Była to dzielnica biedoty, mieszkali tu głównie rybacy, piaskarze, tragarze, ludzie związani zawodowo z Wisłą. Wojna ich biedę pogłębiła, bombardowania ...

Zofia Grudzińska mieszkała z rodzicami (Leonem i Zofią) oraz rodzeństwem (Mirosławą i Stefanem) przy ul. Jagiellońskiej 32 w Warszawie. Pod koniec 1942 r. cała rodzina zaangażowała się w ukrywanie Giny Rapaport. Gina i jej ojciec uciekli z getta w Radomiu i przybyli do stolicy. W domu Grudzińskich dziewczynka została przedstawiana jako krewna, ...

Zdzisław Gręcki* mieszkał w Warszawie. W czasie okupacji należał do Szarych Szeregów. Niósł pomoc Żydom zamkniętym w getcie. Dostarczał im także broń. Za swoją działalność został w 1942 r. publicznie rozstrzelany przy ul. Barskiej**. Bibliografia: W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Wars...

Ksiądz Franciszek Garncarek był proboszczem parafii pw. św. Augustyna w Warszawie. W październiku 1939 r. został osadzony w więzieniu na Pawiaku. Zwolniono go jeszcze w tym samym miesiącu. Po utworzeniu getta kościół św. Augustyna znalazł się na jego terenie. Początkowo nie było zakłóceń w funkcjonowaniu parafii. Wkrótce jednak została ona za...

Jan Galas mieszkał z rodziną w Warszawie. W czasie wojny musiał opuścić swoje dotychczasowe mieszkanie przy ul. Ogrodowej, ponieważ znalazło się ono na terenie getta. Nastąpiła zatem wymiana mieszkań między Galasami a Żydówkami przebywającymi w mieszkaniu przy ul. Brzeskiej. Żydówki po pewnym czasie uciekły z getta i wróciły do swojego domu. Ga...

Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Na początku 1943 r. do mieszkania Anny przyszła jej pracodawczyni. Helena Sokolska uciekła z...

Relacji o wydarzeniach, jakie miały miejsce w Warszawie. Pan Kazimierz Kucharczyk był motorniczym tramwaju przejeżdżającego przez teren getta. Wykazując się niesamowitą odwagą uratował on żydowskie dziecko. Posłuchajmy relacji, w której pani Sylwia Trnka opowiada o postawie swojego dziadka – Kazimierza Kucharczyka.

Historia Walerii Kozal z Poznania, która działała w Warszawie i była bardzo zaangażowana w pomoc m. in. doktorowi Januszowi Korczakowi.

Pan Gustaw Lewestan nie potrafił bezczynnie patrzeć na niebezpieczeństwo grożące jego sąsiadom – Żydom. Postanowił im pomóc i za tę pomoc poniósł śmierć. Jego decyzja pociągnęła za sobą jeszcze jedno życie. Jerzy Lewestan, brat Gustawa, został aresztowany i zesłany do obozu tylko dlatego, że jego brat nie pozostał obojętny na los rodziny żydows...

„W pobliżu naszego domu mieszkał mój i mojego brata kolega, Wiesiek Bożym. Wiesiek mieszkał na ul. Zygmuntowskiej, równoległej do ul. Polnej, gdzie ja mieszkałam, krańce posesji stykały się ogrodzeniem. Pewnego dnia przywołał mnie, żebym podeszła bliżej, ponieważ chce mi coś powiedzieć. Zapytał, czy mogę pojechać z nim po kartofle do Skrudy, bo...

Szczepan Madej urodził się 17 października 1920 r. w Wilkanowie niedaleko Płocka. Jego rodzicami byli Piotr Madej i Anna z d. Sobótka. Wychowywał się w Warszawie. Był najmłodszy z rodzeństwa – miał jeszcze czterech braci: Henryka, Stanisława, Romana i Józefa. Szczepan był harcerzem. W czasie okupacji pracował w prywatnej firmie Braci Balickich ...

Janina Dubniak wraz z mężem Józefem i małą córeczką mieszkała w Warszawie. Przed wojną przyjaźniła się z Haliną Janowską, przez którą w 1932 r. poznała Żydówkę Reginę Mikelberg. Po kilku latach los połączył obie kobiety. W czasie okupacji Regina wraz rodziną trafiła do getta. Tam skierowano ją do pracy w niemieckiej fabryce Steyer. Z każdym dn...

Ryszard i Maria Sołczyńscy mieszkali z czwórką dzieci w trzypokojowym mieszkaniu na Mokotowie. Ryszard od początku wojny związany był z działalnością Polskiego Państwa Podziemnego. 1 kwietnia 1942 r. przyprowadził do domu Wacława Ciszewskiego. Mężczyzna został ulokowany w dziecinnym pokoju. Dzieciom: Ryszardowi Wojciechowi (8 l.), Marii Barbarz...

Mieczysław Mijakowski mieszkał z żoną Zofią oraz dziećmi (Januszem, Adamem i Krystyną) na warszawskich Bielanach. Jesienią 1943 r. do ich mieszkania zapukał Wacław Nowiński, granatowy policjant. Miał nietypową prośbę. Przed wojną Wacław Nowiński pracował jako policjant i prowadził pływalnię na Wiśle. W czasie okupacji pełnił obowiązki granato...

Maria Kuśmierkiewicz mieszkała z mężem Andrzejem i dziećmi w Warszawie przy ul. Bednarskiej. Kobieta przed wojną cierpiała na skomplikowaną chorobę związaną z żyłami, które czasem pękały, powodując krwotoki. Maria leczyła się u wielu lekarzy, lecz każdy z nich twierdził, że jej choroba jest nieuleczalna. W końcu trafiła do specjalisty pochodzen...

Józef Kania mieszkał w Warszawie z żoną Ludmiłą i synem Andrzejem (ur. 1939). Przed wojną pracował jako ustawiacz maszyn w fabryce broni w Forcie Wola. W 1939 r. Józef został właścicielem domu w miejscowości Blizne Jasińskiego. na obrzeżach Warszawy. Przeprowadzkę do nowego lokum wstrzymał wybuch wojny. Pod koniec 1942 r. przyszedł do Józefa ...

11 marca 1928 r. na warszawskiej Pradze dokonano oficjalnego otwarcia Miejskiego Ogrodu Zoologicznego. W jego kolekcji znajdowało się wówczas 475 okazów zwierząt, z których około 3/4 stanowiły ptaki, a 1/4 ssaki. Ogród przez pierwsze dwa tygodnie zwiedziło ponad 6,5 tys. osób. Po niespełna roku zmarł na zapalenie płuc pierwszy dyrektor Ogrodu –...

Jerzy Zawadzki ps. „Mały” (ur. 1936 r.) przed wojną mieszkał z rodzicami przy ul. Siennej w Warszawie. Jego matka Aniela (z d. Lużyńska, ur. 1912 r.) zajmowała się domem, a ojciec Jan (ur. 1901) pracował w laboratorium chemicznym Stanisława Górskiego przy ul. Koszykowej 20. Jerzy już od najmłodszych lat interesował się wojskowością, bardzo lubi...

Zofia Wnęk, córka Natalii i Walentego Pstrągowskich, przywołuje w swojej pamięci wzruszającą historię, która wydarzyła się podczas II wojny światowej. Kiedy do domu Pstrągowskich przyszła młoda Żydówka – Zosia Głowacka, rodzina przyjęła ją do siebie i ukrywała, pomimo wielu trudności jakie przyszło im pokonywać. Zosia szczęśliwie przeżyła...

Witold Jerzy Kieżun urodził się w 1922 r. i wraz z rodziną dotarł do Warszawy, gdzie uczył się w gimnazjum. Kiedy nastała okupacja niemiecka, jego koledzy pochodzenia żydowskiego postanowili uciekać. Tylko jeden z nich – Zdzisław Kozak został. Mężczyzna nie miał semickich rysów twarzy, dlatego podjął pracę w zakładzie szklarskim u Witolda. Ten ...

Danuta Paradowska (ur. 1930 r.), po mężu Flakowska, w czasie okupacji niemieckiej zanosiła do getta warszawskiego żywność. Na terenie getta znalazły się jej koleżanki z czasów szkolnych. Pomimo tego, że na gorącym uczynku złapał ją niemiecki żandarm i zbił szpicrutą, nie zaprzestała swoich działań. Później, już razem ze starszą siostrą Hanną, p...

Wanda Czosnowska mieszkała wraz z córką Martą na warszawskiej Sadybie, przy ul. Morszyńskiej. Na początku 1940 r. u Wandy pojawiła się jej znajoma Żydówka, Franciszka Kirkien z prośbą o azyl. Kobieta posiadała fałszywe dokumenty, jednak musiała ukryć się, gdzieś gdzie nikt jej nie znał. Wanda zgodziła się jej pomóc, wynajmując jej jeden z pokoi...

Barbara i Antoni Bytniewscy mieszkali w Warszawie. Tam też byli w posiadaniu dwóch mieszkań, jednego przy ul. Nowogrodzkiej, a drugiego przy ul. św. Barbary. W czasie okupacji niemieckiej, w obu miejscach przechowywali Żydów. Mieszkanie na św. Barbary było niejako punktem przerzutowym, Ewa Rojewska przyprowadzała tam młode Żydówki na dzień lub ...