Pamięć i Tożsamość

21 października 1987 r. Instytut Yad Vashem nadał Antoninie Więckowskiej-Kalko tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata . Podczas okupacji niemieckiej Antonina mieszkała w Warszawie. Była bardzo zaangażowana w ratowanie z getta żydowskiej rodziny Passierman. W 1941 r. pomogła uciec z getta Rozalii Passierman. Zorganizowała dla niej fałszywe d...

Likwidacja getta tarnowskiego wiązała się z przewożeniem ludności żydowskiej do obozu zagłady w Bełżcu. Jednym z uciekinierów z transportu był aptekarz Kalman Fajner. Poprosił znajomych, u których chwilowo przebywał, by nawiązali w jego imieniu kontakt z przyjacielem Władysławem Jezierskim. Ten przyjechał do Tarnowa od razu z fałszywymi dokumen...

Przed wojną Antoni Jasiński pracował na Wybrzeżu i tam nauczył się języka niemieckiego. Prawdopodobnie dzięki znajomości tego języka podczas okupacji został zarządcą mieszkań na Pradze, z których eksmitowano Żydów. Antoni wykorzystywał swoje możliwości i uprawnienia do niesienia pomocy osobom pochodzenia żydowskiego. Zamieszkał w lokalu przy ul...

6 stycznia 1944 r. aresztowano i rozstrzelano Helenę Jabłkowską, działaczkę Polskiej Partii Socjalistycznej. Wraz ze swoją siostrą – Janiną Kowalik – uratowała wiele osób pochodzenia żydowskiego, wśród nich dzieci i  rodzinę Bardachów*. Janina Kowalik była nauczycielką i mieszkała na warszawskim Żoliborzu. Miejsce zamieszkania Heleny nie jest...

Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Na początku 1943 r. do mieszkania Anny przyszła jej pracodawczyni. Helena Sokolska uciekła z córką z getta w Białymstoku i przyszyła z nią do Warszawy. Anna przyjęła obie Żydówki w swoim mieszkaniu. W listopadzie tego ...

Tadeusz Dobrowolski mieszkał z żoną Haliną i jej siostrą Janiną u teściowej, Janiny Klein. Janina, siostra Haliny, pracowała przed wojną w sklepie jubilerskim w Warszawie, gdzie poznała przedstawiciela szwajcarskiej firmy zegarmistrzowskiej, Seweryna Ehrlicha. W 1942 r. Seweryn Ehrlich zwrócił się do Janiny Klein z pytaniem, czy nie zna ona o...

Jadwiga Deneko-Sałek w czasie okupacji mieszkała w Warszawie. Aktywnie działała w partii socjalistycznej, pomagała również uciekinierom z warszawskiego getta. Razem z bratem, Tadeuszem Sałkiem, zajęła się Michaliną Taglicht i jej pięcioletnią córką Bronią. Dziewczynka trafiła do rodziców Jadwigi w Pionkach i przebywała tam do maja 1944 r. Micha...

Józef Dąbrowski mieszkał w Warszawie. Wraz z kilkoma osobami tworzył grupę, która pomagała zamkniętym w getcie Żydom. Do tej grupy, poza Józefem, należeli: Janina Kornatak, Jan Chrzanowski, Jan Gadomski, Edmund i Janina Lisiccy oraz inne osoby nieznane z imienia i nazwiska. Osoby te działały w zorganizowany sposób: najpierw zbierały pieniądze, ...

Janina Wacław z domu Furmanek podczas II wojny światowej mieszkała z rodzicami Feliksem i Stanisławą oraz rodzeństwem Mirosławą i Jerzym przy ul. Przybyszewskiej na warszawskich Bielanach. Pani Janina w swojej historii wspomina ciężkie czasy, kiedy to jej rodzina i sąsiedzi pomagali Żydom z warszawskiego getta.

Zofia Czerwińska (ur. 09.05.1913 r.) mieszkała z mężem Czesławem przy ul. Andrzejowskiej 5 w Warszawie. Przydzielała meldunki w kilku domach przy ul. Górnośląskiej. Wielokrotnie wykorzystywała swoje możliwości do wystawiania fałszywych dokumentów, które otwierały Żydom o aryjskich rysach drogę wyjazdu na roboty do Niemiec. Wystawiła kilkadziesi...

Żydówka Maria Bielewicz (z d. Wagman) uciekła z getta w Kołomyi i we Lwowie. Przybyła do Warszawy drugiego dnia powstania w getcie – 20 kwietnia 1943 r. Miała fikcyjne dokumenty, ale nie udało jej się znaleźć miejsca zamieszkania. Do Walentyny Białostockiej trafiła dzięki swojej znajomej, która poleciła ją jako służącą. Maria pracowała u niej d...

Przy ul. Rybaki 3 w Warszawie mieszkali rodzice Mariana Kowalczyka. To tam ukrywano osoby pochodzenia żydowskiego – oferowano im dach nad głową, żywność, dostarczono fałszywe, aryjskie dokumenty. Mariana Kowalczyka osadzono za tę działalność w Oświęcimiu, gdzie zginął prawdopodobnie w 1944 r. Na śmierć skazano też Włodzimierza Siwka (ur. 1911 r...

Zofia Grudzińska mieszkała z rodzicami (Leonem i Zofią) oraz rodzeństwem (Mirosławą i Stefanem) przy ul. Jagiellońskiej 32 w Warszawie. Pod koniec 1942 r. cała rodzina zaangażowała się w ukrywanie Giny Rapaport. Gina i jej ojciec uciekli z getta w Radomiu i przybyli do stolicy. W domu Grudzińskich dziewczynka została przedstawiana jako krewna, ...

Zdzisław Gręcki* mieszkał w Warszawie. W czasie okupacji należał do Szarych Szeregów. Niósł pomoc Żydom zamkniętym w getcie. Dostarczał im także broń. Za swoją działalność został w 1942 r. publicznie rozstrzelany przy ul. Barskiej**. Bibliografia: W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Wars...

Ksiądz Franciszek Garncarek był proboszczem parafii pw. św. Augustyna w Warszawie. W październiku 1939 r. został osadzony w więzieniu na Pawiaku. Zwolniono go jeszcze w tym samym miesiącu. Po utworzeniu getta kościół św. Augustyna znalazł się na jego terenie. Początkowo nie było zakłóceń w funkcjonowaniu parafii. Wkrótce jednak została ona za...

Jan Galas mieszkał z rodziną w Warszawie. W czasie wojny musiał opuścić swoje dotychczasowe mieszkanie przy ul. Ogrodowej, ponieważ znalazło się ono na terenie getta. Nastąpiła zatem wymiana mieszkań między Galasami a Żydówkami przebywającymi w mieszkaniu przy ul. Brzeskiej. Żydówki po pewnym czasie uciekły z getta i wróciły do swojego domu. Ga...

Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Anna Dudek mieszkała w centrum Warszawy. Przed II wojną światową pracowała jako pomoc domowa u żydowskiej rodziny Sokolskich. Na początku 1943 r. do mieszkania Anny przyszła jej pracodawczyni. Helena Sokolska uciekła z...

Relacji o wydarzeniach, jakie miały miejsce w Warszawie. Pan Kazimierz Kucharczyk był motorniczym tramwaju przejeżdżającego przez teren getta. Wykazując się niesamowitą odwagą uratował on żydowskie dziecko. Posłuchajmy relacji, w której pani Sylwia Trnka opowiada o postawie swojego dziadka – Kazimierza Kucharczyka.

Historia Walerii Kozal z Poznania, która działała w Warszawie i była bardzo zaangażowana w pomoc m. in. doktorowi Januszowi Korczakowi.

Pan Gustaw Lewestan nie potrafił bezczynnie patrzeć na niebezpieczeństwo grożące jego sąsiadom – Żydom. Postanowił im pomóc i za tę pomoc poniósł śmierć. Jego decyzja pociągnęła za sobą jeszcze jedno życie. Jerzy Lewestan, brat Gustawa, został aresztowany i zesłany do obozu tylko dlatego, że jego brat nie pozostał obojętny na los rodziny żydows...

„W pobliżu naszego domu mieszkał mój i mojego brata kolega, Wiesiek Bożym. Wiesiek mieszkał na ul. Zygmuntowskiej, równoległej do ul. Polnej, gdzie ja mieszkałam, krańce posesji stykały się ogrodzeniem. Pewnego dnia przywołał mnie, żebym podeszła bliżej, ponieważ chce mi coś powiedzieć. Zapytał, czy mogę pojechać z nim po kartofle do Skrudy, bo...

Szczepan Madej urodził się 17 października 1920 r. w Wilkanowie niedaleko Płocka. Jego rodzicami byli Piotr Madej i Anna z d. Sobótka. Wychowywał się w Warszawie. Był najmłodszy z rodzeństwa – miał jeszcze czterech braci: Henryka, Stanisława, Romana i Józefa. Szczepan był harcerzem. W czasie okupacji pracował w prywatnej firmie Braci Balickich ...

Janina Dubniak wraz z mężem Józefem i małą córeczką mieszkała w Warszawie. Przed wojną przyjaźniła się z Haliną Janowską, przez którą w 1932 r. poznała Żydówkę Reginę Mikelberg. Po kilku latach los połączył obie kobiety. W czasie okupacji Regina wraz rodziną trafiła do getta. Tam skierowano ją do pracy w niemieckiej fabryce Steyer. Z każdym dn...

Ryszard i Maria Sołczyńscy mieszkali z czwórką dzieci w trzypokojowym mieszkaniu na Mokotowie. Ryszard od początku wojny związany był z działalnością Polskiego Państwa Podziemnego. 1 kwietnia 1942 r. przyprowadził do domu Wacława Ciszewskiego. Mężczyzna został ulokowany w dziecinnym pokoju. Dzieciom: Ryszardowi Wojciechowi (8 l.), Marii Barbarz...

Mieczysław Mijakowski mieszkał z żoną Zofią oraz dziećmi (Januszem, Adamem i Krystyną) na warszawskich Bielanach. Jesienią 1943 r. do ich mieszkania zapukał Wacław Nowiński, granatowy policjant. Miał nietypową prośbę. Przed wojną Wacław Nowiński pracował jako policjant i prowadził pływalnię na Wiśle. W czasie okupacji pełnił obowiązki granato...

Maria Kuśmierkiewicz mieszkała z mężem Andrzejem i dziećmi w Warszawie przy ul. Bednarskiej. Kobieta przed wojną cierpiała na skomplikowaną chorobę związaną z żyłami, które czasem pękały, powodując krwotoki. Maria leczyła się u wielu lekarzy, lecz każdy z nich twierdził, że jej choroba jest nieuleczalna. W końcu trafiła do specjalisty pochodzen...

Józef Kania mieszkał w Warszawie z żoną Ludmiłą i synem Andrzejem (ur. 1939). Przed wojną pracował jako ustawiacz maszyn w fabryce broni w Forcie Wola. W 1939 r. Józef został właścicielem domu w miejscowości Blizne Jasińskiego. na obrzeżach Warszawy. Przeprowadzkę do nowego lokum wstrzymał wybuch wojny. Pod koniec 1942 r. przyszedł do Józefa ...

11 marca 1928 r. na warszawskiej Pradze dokonano oficjalnego otwarcia Miejskiego Ogrodu Zoologicznego. W jego kolekcji znajdowało się wówczas 475 okazów zwierząt, z których około 3/4 stanowiły ptaki, a 1/4 ssaki. Ogród przez pierwsze dwa tygodnie zwiedziło ponad 6,5 tys. osób. Po niespełna roku zmarł na zapalenie płuc pierwszy dyrektor Ogrodu –...

Jerzy Zawadzki ps. „Mały” (ur. 1936 r.) przed wojną mieszkał z rodzicami przy ul. Siennej w Warszawie. Jego matka Aniela (z d. Lużyńska, ur. 1912 r.) zajmowała się domem, a ojciec Jan (ur. 1901) pracował w laboratorium chemicznym Stanisława Górskiego przy ul. Koszykowej 20. Jerzy już od najmłodszych lat interesował się wojskowością, bardzo lubi...

Zofia Wnęk, córka Natalii i Walentego Pstrągowskich, przywołuje w swojej pamięci wzruszającą historię, która wydarzyła się podczas II wojny światowej. Kiedy do domu Pstrągowskich przyszła młoda Żydówka – Zosia Głowacka, rodzina przyjęła ją do siebie i ukrywała, pomimo wielu trudności jakie przyszło im pokonywać. Zosia szczęśliwie przeżyła...

Witold Jerzy Kieżun urodził się w 1922 r. i wraz z rodziną dotarł do Warszawy, gdzie uczył się w gimnazjum. Kiedy nastała okupacja niemiecka, jego koledzy pochodzenia żydowskiego postanowili uciekać. Tylko jeden z nich – Zdzisław Kozak został. Mężczyzna nie miał semickich rysów twarzy, dlatego podjął pracę w zakładzie szklarskim u Witolda. Ten ...

Danuta Paradowska (ur. 1930 r.), po mężu Flakowska, w czasie okupacji niemieckiej zanosiła do getta warszawskiego żywność. Na terenie getta znalazły się jej koleżanki z czasów szkolnych. Pomimo tego, że na gorącym uczynku złapał ją niemiecki żandarm i zbił szpicrutą, nie zaprzestała swoich działań. Później, już razem ze starszą siostrą Hanną, p...

Wanda Czosnowska mieszkała wraz z córką Martą na warszawskiej Sadybie, przy ul. Morszyńskiej. Na początku 1940 r. u Wandy pojawiła się jej znajoma Żydówka, Franciszka Kirkien z prośbą o azyl. Kobieta posiadała fałszywe dokumenty, jednak musiała ukryć się, gdzieś gdzie nikt jej nie znał. Wanda zgodziła się jej pomóc, wynajmując jej jeden z pokoi...

Barbara i Antoni Bytniewscy mieszkali w Warszawie. Tam też byli w posiadaniu dwóch mieszkań, jednego przy ul. Nowogrodzkiej, a drugiego przy ul. św. Barbary. W czasie okupacji niemieckiej, w obu miejscach przechowywali Żydów. Mieszkanie na św. Barbary było niejako punktem przerzutowym, Ewa Rojewska przyprowadzała tam młode Żydówki na dzień lub ...