W 1941 r. funkcjonariusze żandarmerii niemieckiej z posterunku w Bielinach zniszczyli spichlerze i rozgrabili mienie wraz z całym zapasem mąki z piekarni Żydówki Bajli Szlamy. Kobiecie i jej rodzinie pomogli Furmankowie, którzy prowadzili naprzeciwko sklep mięsny.

Stanisław Furmanek (ur. 26.05.1900 r.) mieszkał z żoną Stefanią (z d. Wołowiec) i pięciorgiem dzieci we wsi Daleszyce (powiat kielecki). Prowadził też gospodarstwo. Kiedy Bajla zwróciła się do niego o pomoc, nie odmówił jej – zapewnił kobiecie wyżywienie i ubrania. Szlamom do 1942 r. pomagali również inni mieszkańcy Daleszyc.

We wrześniu 1942 r. rozpoczęły się deportacje Żydów. Stanisław Furmanek przewiózł własnym wozem Bajlę, jej czterech synów – m.in. Mordka – córkę Esterę oraz synową Gołdę z małym dzieckiem – do zabudowań swojego znajomego we wsi Raków*. Jego nazwiska nie podał nawet najbliższej rodzinie. Kilka dni przed akcją przesiedlenia policja granatowa powiadomiła żandarmerię, że w Daleszycach ubywa Żydów: z 615 osób miała pozostać jedynie połowa. Prawdopodobnie Żydzi byli powiadomieni o zaplanowanej na 30 września akcji. Żandarmeria zjawiła się natychmiast. Zwołano ludność i zakazano udzielania jakiejkolwiek pomocy osobom pochodzenia żydowskiego. Pod groźbą rozstrzelano 10 polskich zakładników nakazano przyznać się tym, którzy wcześniej pomagali. Zgłosił się m.in. Stanisław Furmanek. Jego nazwisko już wcześniej znalazło się na przepustce wyjazdowej rodziny Szlamów i zostało prawdopodobnie wyjawione przez sołtysa. Następnego dnia rodzinom osób, które zgłosiły się na posterunek w Bielinach, zarekwirowano konie, wozy oraz część dobytku.

Furmanek został aresztowany 28 września 1942 r. i osadzony w więzieniu w Kielcach. Podczas śledztwa był torturowany, w wyniku czego zmarł 3 kwietnia 1943 r. Wraz ze Stanisławem został aresztowany Michał Malarecki. Mężczyzna pochodził z Daleszyc i zmarł wskutek tortur.

23 marca 1994 r. Instytut Yad Vashem nadał Stanisławowi Furmankowi tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Bibliografia:

  1. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, red. A. Namysło, G. Berendt, Warszawa 2014.
  2. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981.
  3. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. naczelny I. Gutman, red. współprowadzący S. Bender, S. Krakowski, red wyd. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, cz. I, Kraków 2009.
  4. Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997.
  5. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971.
  6. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988.

Uwagi:

* S. Wroński, M. Zwolak (Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971, s. 407) podają, że Stanisław Furmanek przewiózł rodzinę Szlamów do Chmielnika.

** W. Bielawski (Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26) podaje, że Stanisław Furmanek został zastrzelony w więzieniu w Kielcach; w źródle nie ma zapisu o torturowaniu.