Stanisław Gacoń mieszkał z żoną Apolonią (z d. Stasiowska) między Bukową* a Januszkowicami (okolice Jasła). Małżeństwo nie miało dzieci. Przed pójściem do getta rodzina Korzenników z Opacionki zostawiła u nich swoją kilkuletnią córkę. Dziewczynka miała na imię Rajsa Zelik**, ale nazywano ją Stanisławą. Wystarano się dla niej o fałszywe dokumenty.

Rajsa mieszkała u Stanisława i Apolonii przez kilka miesięcy. Gaconiowie tłumaczyli sąsiadom, że dziewczynka jest ich krewną. O jej ukrywania dowiedziało się gestapo w Jaśle – w okolicy żyli opłacani donosiciele. Gaconiowie zostali ostrzeżeni za pośrednictwem Tomasza Barana, zarządcy u właściciela miejscowego majątku. Ów właściciel kazał przekazać, że Niemcy znają sprawę i byłoby lepiej, gdyby Stanisław i Apolonia pozbyli się dziecka. Małżeństwo odrzuciło tę sugestię.

28 maja 1943 r. do gospodarstwa Gaconiów przyjechali Niemcy, a wśród nich Karl Hauch. Wyprowadzili Apolonię z Rajsą z domu i brutalnie pobili, w wyniku czego dziewczynka zmarła. Apolonia została rozstrzelana. Stanisław był w tym czasie nieobecny. Zginął, gdy tylko wrócił do gospodarstwa***. Ciała zostały wrzucone do dołów, które sołtys oraz inni mieszkańcy wioski zakopali. Na koniec Niemcy rozgrabili majątek Gaconiów. „[…] tego domu to już nie ma, tam jeszcze jest to miejsce, gdzie dziewczynka została, […] bo tych, stryjenkę i tego drugiego jej męża do tego, po wojnie ekshumowano i do Wrzosku na cmentarz przywieziono, a ta dziewczynka tam została, jeszcze jest już nie bardzo taki ślad, ale długo […] był ten ślad” (FLV, nagranie audio, sygn. 811_0439, relacja Eugeniusza Kowalskiego [kuzyn] z 16.01.2014 r., zapis oryginalny).

Uwagi:

* Bukowa (6 km od Januszkowic – por.: Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997, s. 66 oraz portal straty.pl (dostęp: 17.04.2015 r.).

** W Those Who Helped… i w Those Who Risked Their Lives, red. A. Poray, Chicago 2007, s. 25 czytamy, że dziewczynka miała 13 miesięcy; z kolei Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, red. A. Namysło, G. Berendt, Warszawa 2014, s. 367 podaje, że miała około 10 lat. Eugeniusz Kowalski mówił o czterolatce – por. FLV, Gacoń, nagranie audio, sygn. 811_0439, relacja Eugeniusza Kowalskiego [kuzyn] z 16.01.2014 r. Imię Rajsa za: FLV, Gacoń, nagranie audio, sygn. 811_0301, relacja Eugeniusza Kowalskiego [kuzyn] z 20.01.2014 r. W innym źródle – Ryfka, zob. Godni synowie naszej Ojczyzny, red. J. Chodorska CSL, cz. 2, Warszawa 2002, s. 60.

*** Zgodnie ze świadectwem zawartym w:  Godni synowie…– Stanisław i Apolonia zginęli w tym samym czasie.