Jan Gawrych mieszkał z żoną Aleksandrą i czworgiem dzieci we wsi Czarna (powiat miński), gdzie pracował jako leśniczy. Gdy w 1940 r. w pobliskim Stanisławowie Niemcy utworzyli getto, Jan i Aleksandra pospieszyli z pomocą swoim żydowskim znajomym – dostarczali im jedzenie.

W 1942 r. z getta w Mińsku Mazowieckim uciekła Fryda Szpringer. Stamtąd dotarła do domu Gawrychów. Jan z Aleksandrą przyjęli ją pod swój dach i traktowali jak krewną. W tym samym roku Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Stanisławowie i organizowali transporty do Treblinki. Niektórym Żydom udało się uciec. Wśród nich byli Chaskiel Papier, Tirza Zylberberg i Mosze Aronson. Żydzi ci przyszli do Gawrychów. Znaleźli u nich schronienie. W pomoc zaangażowała się również córka Jana, Jadwiga.

Wskutek donosu w marcu 1943 r. niemieccy policjanci przyszli do domu Gawrychów. Zastrzelili wszystkich ukrywanych w nim Żydów. Tylko Fryda Szpringer zdołała uciec. Kobieta przeżyła wojnę. Niemcy podpalili gajówkę, a Jana Gawrycha aresztowali. W siedzibie gestapo w Mińsku Mazowieckim poddano go torturom. Taki sam los spotkał osoby współpracujące z mężczyzną.

Jan Gawrych (ps. „Józef”), Stanisław Skuza, Żyd Dawid Rutkowski, zbiegli z niemieckiego obozu jeńcy sowieccy – Piotr Wasylew i Iwan Pietrow – należeli do Gwardii Ludowej. Brali udział we wspólnych akcjach bojowych. 30 marca 1943 r. Jan Gawrych i wyżej wymienieni zostali rozstrzelani w lesie w Ignacowie.

W 1999 r. Janowi i Aleksandrze nadano tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Jadwiga zaszczytne wyróżnienie otrzymała w 2001 r.

 

Bibliografia:

  1. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939-1945, Warszawa 2007.
  2. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981.
  3. S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968.
  4. E. Kopówka, ks. P. Rytel-Andrianik, „Dam im imię na wieki” (Iz 56,6). Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów, Oksford – Treblinka 2011.
  5. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. naczelny I. Gutman, red. współprowadzący S. Bender, S. Krakowski, red wyd. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, cz. I, Kraków 2009.
  6. Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, red. R. Walczak, cz. 3, Warszawa 1997.
  7. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971.
  8. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988.
  9. [Strona internetowa:] http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/117,rodzina-gawrychow/, dostęp: 18.11.2014 r.