Janina Dubniak wraz z mężem Józefem i małą córeczką mieszkała w Warszawie. Przed wojną przyjaźniła się z Haliną Janowską, przez którą w 1932 r. poznała Żydówkę Reginę Mikelberg. Po kilku latach los połączył obie kobiety.
W czasie okupacji Regina wraz rodziną trafiła do getta. Tam skierowano ją do pracy w niemieckiej fabryce Steyer. Z każdym dniem sytuacja w dzielnicy żydowskiej ulegała pogorszeniu. Kobieta postanowiła poprosić o pomoc Janinę, której mąż działał w Ruchu Oporu i robił przerzuty do getta. Janina bez zastanowienia zgodziła się zostać łączniczką i przerzucać do getta – za pośrednictwem Reginy – żywność, leki itp..

W 1943 r. Regina przysłała do Janiny 10-letnią Nelusię. Polka ukrywała dziewczynkę w styczniu i w lutym – później zabrała ją biologiczna matka. W lutym 1943 r. Janina dostała wiadomość od siostry Reginy. Irena prosiła o pomoc. Zbliżał się dla kobiety ostatni dzień pracy w fabryce Steyer i wisiało nad nią widmo transportu do Treblinki. Irena błagała, by Janina ostatniego dnia jej pracy, po zakończonej zmianie, wyciągnęła ją z szeregu pracowników wracających do getta. Żołnierze po skończonej pracy prowadzili ich bowiem spod terenu fabryki do kościoła św. Szczepana, skąd zabierano Żydów do getta. Irena naszkicowała, w którym szeregu będzie się znajdować. Uzgodniła też z pozostałymi pracownikami, że po jej zniknięciu pomogą wyrównać szyk tak, by żołnierze niemieccy nie mieli pojęcia o ucieczce.

W dniu ucieczki Janina dowiedziała się, że jej mąż jest ciężko ranny. Mężczyzna wyskoczył z okna drugiego piętra, by ratować się przez oficerami niemieckimi, którzy wykryli miejsce zebrań konspiracyjnych. Kobieta znalazła się w martwym punkcie: „Nie wiedziałam, co robić!? Czy męża wieźć do szpitala, czy ratować Irenę Mikielberk, której nie znałam!?”1. W ostatniej chwili Janina podjęła decyzję o ratowaniu Ireny. Kiedy pracownicy opuścili teren fabryki, kobieta wsunęła się do formowanego szeregu, do niej przyłączyła się Irena i na zakręcie, przy ul. Dworskiej, obie schowały się tak, że żandarmi ich nie zauważyli. Kryjówkę opuściły dopiero po odjeździe transportu do getta. Dubniak dała Irenie kenkartę swojej siostry. Kobiety udały się do domu Balbiny Stolarskiej, matki Janiny.

Dopiero następnego dnia Janina zawiozła męża do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej. Jego noga była w opłakanym stanie. Leczenie trwało kilka miesięcy, co nie przeszkodziło Józefowi zaniechać działalności konspiracyjnej. Mąż Janiny zginął w powstaniu warszawskim. Walczył w grupie „Radosław”.

Janina zaopiekowała się Ireną: ukryła ją w swoim mieszkaniu i załatwiła kenkartę na nazwisko „Irena Kowalska”. Kobieta została u niej do czerwca. Na kolejne miesiące przeniosła się do Balbiny. Gdy pewnego dnia Janina udała się z córeczką w odwiedziny do matki, do mieszkania niespodziewanie weszło na kontrolę dwóch oficerów niemieckich. Irena wzięła dziecko na ręce. Dziewczynka chwyciła ją za szyję i głośno powiedziała: „Ciociu, pocałuj mnie!”. Ta sytuacja odwróciła uwagę mężczyzn od Ireny. Gdy i ta kryjówka przestała być bezpieczna, opiekę nad Ireną przejęła przyjaciółka Balbiny.

W maju 1943 r. do Janiny zgłosiła się Regina – chciała zobaczyć się z siostrą. Po kapitulacji powstania w getcie została skierowana do Treblinki. Uratowało ją to, że dostała się pod wagony kolejowe. Przeleżała pod nimi do świtu, a na drugi dzień udała się do Janiny. Kobieta wystarała się dla niej o kenkartę na nazwisko „Stanisława Kowalska”. Regina nie miała semickich rysów i mogła swobodnie poruszać się po Warszawie. Znalazła nawet pracę w Młocinach – była pomocą domową.

Reginie i Irenie Mikelberg udało się przetrwać okrutny okres okupacji. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną Regina wyszła za mąż i wyjechała do USA, Irena została żoną Adama Stolarczyka, z którym w 1969 r. wyjechała do Belgii.

31 maja 1994 r., w uznaniu zasług w ratowaniu ludności żydowskiej w czasach II wojny światowej, Instytut Yad Vashem nadał Janinie Grabowskiej (nazwisko po drugim mężu) oraz Balbinie Stolarskiej medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Bibliografia:

  1. I. Gutman, Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, [w:] Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, cz. I, red. wyd. pol.
    D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009.
  2. FLV, List od Ireny Krasiejko, Warszawa, 10.08.2013 r.
  3. FLV, Relacja Janiny Grabowskiej dla Instytutu Żydowskiego w Warszawie, 14.03.1993 r.